W ostatnich miesiącach mamy do czynienia z silnym wzrostem cen nawozów mineralnych, który ma charakter globalny. Indeks światowych cen nawozów publikowany przez Bank Światowy zwiększył się w okresie styczeń-wrzesień br. o 56,1%. Co więcej, początek października przyniósł silne przyspieszenie wzrostu cen nawozów. Przedmiotem poniższej analizy jest ocena, jaki będzie miało to wpływ na ścieżkę cen żywności w Polsce.
Główną przyczyną rosnących cen nawozów jest obserwowany ostatnio silny wzrost cen gazu ziemnego. Produkcja nawozów azotowych jest oparta na procesie Habera-Boscha, który polega na łączeniu azotu z wodorem w wyniku czego powstaje amoniak. Podczas gdy źródłem azotu jest powietrze, to źródłem wodoru jak i energii potrzebnej do wyprodukowania amoniaku jest gaz ziemny.
W konsekwencji gaz ziemny stanowi od 60% do 80% kosztów produkcji nawozów azotowych, co wyjaśnia obserwowany w ostatnich miesiącach gwałtowny wzrost ich cen. Warto jednak zwrócić uwagę, że na rynku pozostałych nawozów mineralnych sytuacja popytowo-podażowa również pozostaje napięta, co w znacznym stopniu wynika z czynników politycznych.
Ceny nawozów potasowych pozostają pod wpływem sankcji nałożonych w 2021 r. przez Unię Europejską oraz USA na Białoruś, która jest jednym z największych producentów nawozów potasowych. Jednocześnie w ostatnich tygodniach napływają kolejne doniesienia medialne wskazujące, że Chiny, będące kluczowym światowym producentem nawozów fosforowych i azotowych, ograniczają ich eksport w celu stabilizacji cen na rynku wewnętrznym. Działania te nasilił obserwowany w ostatnich miesiącach kryzys energetyczny w tym kraju (por. MAKROmapa z 11.10.2021).
Uwzględniając wysokie ceny nawozów oraz globalny charakter szoku można oczekiwać, że rolnicy na całym świecie będą ograniczać ich stosowanie, co będzie negatywne dla wydajności produkcji roślinnej.
W efekcie, trudno oczekiwać, że kolejny sezon przyniesie odbudowę obserwowanych obecnie niskich na tle historycznym światowych zapasów zbóż i roślin oleistych. Uwzględniając utrzymujące się w ostatnich latach rosnące spożycie zbóż i roślin oleistych będzie to oddziaływać w kierunku wzrostu ich cen. To z kolei oznacza wyższe ceny pasz, a w konsekwencji dalszy wzrost presji kosztowej w przypadku produkcji zwierzęcej.
Tym samym obserwowany obecnie wzrost cen nawozów będzie w kolejnych miesiącach oddziaływał w kierunku wzrostu cen wszystkich podstawowych produktów żywnościowych: pieczywa, mięsa, produktów mlecznych, oleju i tłuszczów oraz jaj.
Wpływ szoku nawozowego na ścieżkę cen żywności oszacowaliśmy w dwóch krokach. W pierwszym kroku ustaliliśmy wpływ wzrostu cen nawozów na ceny surowców rolnych. Następnie uzyskany wynik wykorzystaliśmy w estymacji, jak wzrost cen surowców rolnych spowodowany wyższymi cenami nawozów wpłynie na dynamikę cen żywności. W konsekwencji zbudowaliśmy dwa modele ekonometryczne. Dwuetapowość obliczeń wynika z tego, że występują opóźnienia wpływu cen nawozów na ceny surowców rolnych oraz cen surowców rolnych na detaliczne ceny żywności.
W pierwszym modelu zmienną objaśnianą jest stworzony przez nas indeks cen surowców rolnych z użyciem danych GUS oraz Ministerstwa Rolnictwa. Zdecydowaliśmy się stworzyć własny indeks ze względu na ograniczoną, naszym zdaniem, przydatność indeksu światowych cen żywności w prognozowaniu dynamiki cen żywności w Polsce (por. AGROmapa z 16.03.2021). Wagi poszczególnych surowców rolnych indeksu zostały ustalone na podstawie wag odpowiadających im kategorii żywnościowych w koszyku inflacyjnym.
Wśród zmiennych objaśnianych znalazły się indeks światowych cen nawozów wyrażony w złotych opóźniony o 4 miesiące, cena oleju napędowego opóźniona o 5 miesięcy. Taka struktura modelu ma odzwierciedlać koszty rolników i ich wpływ na ceny skupu surowców rolnych. Wyniki modelu wskazują, że wzrost rocznej dynamiki cen nawozów o 10 pkt. proc. prowadzi do zwiększenia rocznej dynamiki cen surowców rolnych o 0,6 pkt. proc., przy innych warunkach niezmienionych.
W drugim modelu zmienną objaśnianą jest roczna dynamika cen żywności (z wyłączeniem napojów bezalkoholowych) w Polsce, podczas gdy zmienną objaśniającą jest oszacowany przez nas wspomniany wyżej indeks cen surowców opóźniony o 5 miesięcy.
Wyniki modelu wskazują, że wzrost rocznej dynamiki indeksu cen surowców o 10 pkt. proc. prowadzi do wzrostu rocznej dynamiki cen żywności o 2,8 pkt. proc., przy innych warunkach niezmienionych. W konsekwencji na podstawie wyników obu modeli szacujemy, że wzrost rocznej dynamiki cen nawozów o 10 pkt. proc. po 9 miesiącach prowadzi do wzrostu rocznej dynamiki cen żywności o ok. 0,17 pkt. proc. Przy założeniu braku zmiany cen napojów oznacza to wzrost dynamiki cen i napojów bezalkoholowych o ok. 0,15 pkt. proc.
Opublikowana trzy tygodnie temu nasza nowa ścieżka oczekiwanych cen żywności uwzględnia szok nawozowy, jaki zrealizował się do września br. (por. MAKROmapa z 04.10.2021). Skumulowany wpływ wzrostu cen nawozów na roczną dynamikę cen żywności w IV kw. 2021 r. wynosi ok. 0,6 pkt. proc.
W I poł. 2022 r. ceny nawozów podbiją dynamikę cen żywności o kolejne 0,6 pkt. proc. Przy założeniu korekty światowych cen nawozów w kolejnych miesiącach w II poł. 2022 r. (patrz niżej) wpływ wyższych cen nawozów na ścieżkę cen żywności zacznie wygasać.
Nasze prognozy zakładają zwiększenie rocznej dynamiki cen w 2022 r. w porównaniu do 2021 r. we wszystkich głównych kategoriach żywnościowych poza napojami, gdzie w przyszłym roku będziemy mieć do czynienia z efektem wysokiej bazy związanym z wprowadzonym w styczniu 2021 r. podatkiem cukrowym. Jest to spójne z oceną, że szok nawozowy będzie miał wpływ zarówno na ceny produkcji roślinnej jak i zwierzęcej, a w konsekwencji znajdzie on odzwierciedlenie we wszystkich głównych kategoriach żywnościowych.
Obserwowane w pierwszej połowie października wyraźne przyspieszenie wzrostu cen nawozów stanowi ryzyko w górę dla naszego scenariusza. Uwzględniając jednak odnotowaną ostatnio bardzo wysoką zmienność cen gazu, a także duże znaczenie czynników nierynkowych wpływających na ceny nawozów (m.in. ostatnią decyzję spółki Anwil o obniżeniu cen nawozów o 30% czy też zapowiedzi Komisji Europejskiej dotyczące możliwych działań podejmowanych przez rządy w celu obniżenia cen gazu) jest obecnie bardzo trudno oszacować wpływ ostatnich zmian rynkowych na ceny żywności.
W konsekwencji w naszym scenariuszu bazowym zakładamy, że kolejne miesiące przyniosą korektę i spadek cen nawozów, choć będą kształtować się one na podwyższonym poziomie. W efekcie, mimo czynników ryzyka w górę związanych z październikowym wzrostem cen nawozów, nadal podtrzymujemy naszą prognozę, zgodnie dynamika cen żywności i napojów bezalkoholowych zwiększy się w 2022 r. do 4,4% r/r wobec 2,8% w 2021 r. Stanowi to wsparcie dla naszego scenariusza inflacji, zgodnie z którym inflacja CPI zwiększy się w Polsce w 2022 r. do 4,9% r/r wobec 4,8% w 2021 r. (por. MAKROmapa z 04.10.2021). Czynnikiem ryzyka w górę dla naszego scenariusza jest natomiast najnowsze plany rządu dotyczące podniesienia akcyzy na alkohol i papierosy w 2022 r., które nie są uwzględnione w naszej prognozie.
Wyniki badań koniunktury w strefie euro w centrum uwagi rynku
W ubiegłym tygodniu kurs EURPLN spadł do 4,5674 (umocnienie złotego o 0,7%). Przez cały ubiegły tydzień mieliśmy do czynienia z umocnieniem złotego, czemu sprzyjał spadek światowej awersji do ryzyka odzwierciedlany obniżeniem indeksu VIX. Lokalnie czynnikiem pozytywnym dla kursu polskiej waluty pozostają oczekiwania inwestorów na dalsze zacieśnianie polityki pieniężnej w Polsce.
Ze względu na spadek światowej awersji do ryzyka w ubiegłym tygodniu doszło do osłabienia dolara względem euro. Opublikowane w środę wieczorem Minutes z wrześniowego posiedzenia FOMC nie dostarczyło nowych istotnych informacji nt. perspektyw polityki pieniężnej w USA, stąd nie miało ono istotnego wpływu na kurs złotego.
Opublikowane dzisiaj rano dane z chińskiej gospodarki (PKB, produkcja przemysłowa, sprzedaż detaliczna) są lekko negatywne dla kursu złotego. W tym tygodniu w centrum uwagi rynku będą publikacje wstępnych indeksów PMI dla najważniejszych europejskich gospodarek, które w przypadku realizacji naszych prognoz zbliżonych dla konsensusu rynkowego nie będą miały istotnego wpływu na złotego.
Do lekkiego osłabienia kursu polskiej waluty mogą przyczynić się natomiast krajowe dane o sprzedaży detalicznej. Pozostałe publikacje danych z Polski (produkcja przemysłowa, zatrudnienie i przeciętne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw) oraz z USA (produkcja przemysłowa, rozpoczęte budowy, pozwolenia na budowę, sprzedaż domów na rynku wtórnym) nie będą miały naszym zdaniem istotnego wpływu na kurs złotego.
