Reklama
twitter
youtube
facebook
instagram
linkedin
profile icon
Reklama
Aa
Udostępnij
facebook
twitter
linkedin
wykop

Lira turecka to waluta egzotyczna, która nie cieszy się zbytnią popularnością wśród inwestorów. Również w międzynarodowych finansach nie odgrywa żadnej znaczącej roli. Dla większości czytelników waluta ta kojarzona jest z licznymi epizodami inflacyjnymi. I słusznie. Niemniej jednak historia jej powstania jest warta przybliżenia. Bez dwóch zdań barwna i bogata. Od jednostki rozliczeniowej jednego z największych imperiów w historii, przez najmniej wartą walutę na świecie, aż po silnie upolityczniony środek płatniczy. Zapraszam na kolejną lekcję z przedmiotu pt. „Historia walut światowych”.

Rys historyczny Turcji

Historia Turcji jest bardzo bogata. Początki jej sięgają epoki paleolitycznej. Jednak główne wątki związane już czysto z ludem tureckim to wiek IX n.e. Wtedy to na terenach wschodniego Bizancjum pojawili się Turcy Seldżuccy. Pod koniec XIII wieku władze na tym terytorium objęła dynastia osmańska. Ekspansja osmańska doprowadziła do utworzenia ogromnego wielonarodowego imperium (za panowania Sulejmana Wspaniałego). Tureckie państwo w owym okresie obejmowało terytorium położone na, aż trzech kontynentach! Ważną datą jest rok 1453. W tym właśnie roku Turcy zdobyli Konstantynopol i położyli kres istnieniu Cesarstwa Bizantyjskiego.

Stopniowy upadek jednego z największych imperiów w historii rozpoczął się pod koniec XVII wieku

Przegrane wojny z Austrią czy Rosją doprowadziły do utraty sporej części zależnego terytorium. Warto wspomnieć także o polskim akcencie, który w niebagatelny sposób przyłożył się do schyłku imperium osmańskiego. Mowa tu oczywiście o „odsieczy wiedeńskiej” z roku 1683 pod dowództwem Jana III Sobieskiego.

Ostateczny upadek państwa osmańskiego związany był z przegraną I wojną światową

Turków przed „wymazaniem” z mapy Europy ochroniło ogólnonarodowe powstanie. Europeizacja kraju czy liberalizacja polityki (członkostwo w NATO) doprowadziły do ustabilizowania i umocnienia pozycji kraju na arenie międzynarodowej.

 

Historia waluty tureckiej

Kurusz, czyli starszy brat liry

Reklama

Lira turecka, którą znamy dzisiaj, wcale nie jest pierwszym prawnym środkiem płatniczym obowiązującym w Turcji. Poprzednikiem liry były kurusze. Kurusz został wprowadzony do obiegu w roku 1688 jako duża srebrna moneta.

Rys historyczny Turcji - 1Rys historyczny Turcji - 1

Rysunek 1. Kuruş bity w latach 1688-1844

Niestety poprzez inflację kurusze straciły sporą część swojej wartości. Związane to było z sytuacją, z jaką zmagało się imperium w tym okresie. Dlatego w roku 1844 do obiegu wprowadzona lirę turecką. Lira przyjęła formę złotej monety, zaś kurusze, które zdewaluowano, stały się jej częścią (podjednostką). Kurusz posiadał nominał 1/100 liry oraz wartość 40 para (mniejsza podjednostka).

Rys historyczny Turcji - 2Rys historyczny Turcji - 2

Rysunek 2. Osmańskie 40 para

Początki liry – lira osmańska

Reklama

W latach 1844-1881 została wprowadzona lira osmańska, której wartość ustalano w oparciu o bimetalizm, czyli kruszcowy system monetarny zbudowany na podstawie dwóch metali szlachetnych: srebra i złota. Przelicznik wyglądał następująco: jedna lira warta była 6, 61 g złota, czyli 99, 82 g srebra. W roku 1881 zrezygnowano z powiązań liry ze srebrem i opierano się wyłącznie na systemie złotowym.

Rys historyczny Turcji - 3Rys historyczny Turcji - 3

Rysunek 3. Lira osmańska – nominał 5 lir (500 kurus)

Parytet złota przestał obowiązywać w trakcie I wojny światowej. Lira osmańska pozostawała w obiegu do końca 1927 roku.

Pierwsza lira turecka

W roku 1923 wprowadzono do obiegu lirę turecką (tzw. pierwsza lira turecka). Zainicjowanie nowej waluty związane było z przemianami społeczno-gospodarczymi, jakie przechodziła wówczas Turcja. Zniesienie kalifatu i sułtanatu oraz zmiana ustroju na republikę doprowadziły do zrewolucjonizowania kraju. Wprowadzona lira, w obecnej formie przetrwała do roku 2005. Nominały nowej liry były już czytelne dla europejczyków, ponieważ wprowadzono alfabet łaciński w kraju (do tej pory posługiwano się pismem arabskim).

W początkowych latach lira turecka związana była kursowo z frankiem francuskim oraz funtem brytyjskim. Na mocy ustaleń systemu z Bretton Woods lira po zakończeniu II wojny światowej została powiązana z dolarem amerykańskim.

Reklama

Waluta Turcji nigdy nie należała do stabilnych. Już w roku 1960 doszło do pierwszej denominacji liry względem dolara. Kurs z 2, 8 liry za 1 USD zwiększył się do 9 liry za 1 USD. Turcja w coraz to większym stopniu popadała w problemy finansowe.

Kryzys i inflacja w Turcji 

Upadek systemu z Bretton Woods oraz kryzys naftowy sprawił, że Turcja znalazła się w dużych tarapatach gospodarczych, społecznych oraz finansowych. Mimo usilnych prób ratowania tureckiego systemu finansowego inflacja z roku na rok nabierała na silę. Wraz ze wzrostem inflacji przyszedł spadek wartości waluty. Również takie czynniki jak wysokie bezrobocie czy ogromny dług zagraniczny nie pomagały rządowi Turcji. Jednym z „wyjść” był dodruk banknotów o dużych nominałach (kazus bardzo dobrze znany Polakom). Do obiegu trafiły banknoty o nominałach: 1 milion, 5 milionów, 10 milionów oraz 20 milionów.

Rys historyczny Turcji - 4Rys historyczny Turcji - 4

Rysunek 4. Lira turecka o nominale 20 milionów

Na początku lat 90. turecki rząd pragnąc pobudzić bardzo nikły wzrost gospodarczy kraju, silnie korzystał z zagranicznych kredytów. Według danych statystycznych w roku 1994 deficyt budżetowy wynosił „jedyne” 14 proc. PKB. Nieuniknione obniżenie ratingu kraju doprowadziło do kolejnej utraty wartości przez lirę.

Pod koniec 90. lat Turcję nawiedził następny kryzys. Kolejne nietrafione próby odbudowy gospodarki oraz obrony waluty doprowadziły do jeszcze większej dewaluacji niż miało to miejsce parę lat wcześniej.

Waluta Turcji obecnie - druga lira turecka

Reklama

Wielkie Zgromadzenie Narodowe Turcji w 2003 roku uchwaliło ustawę, która doprowadziła w roku 2005 do denominacji waluty. Rząd ogłosił wprowadzenie „nowej liry tureckiej” (kurs wynosił: 1 milion starych lir = 1 nowa lira turecka). Taka nazwa waluty obowiązywała do 2009 roku. Zabieg ten miał na celu kreowanie lepszego wizerunku pieniądza. Od tego czasu nazwa waluty to po prostu lir turecki.

Nowa lira turecka miała być utożsamiana ze stabilnością

Rząd za wszelką cenę nie chciał popełnić błędów przeszłości i nie dopuścić do kolejnej dewaluacji. Czy założenia spełniono? Po raz kolejny wysoka inflacja oraz odpływ kapitału z niepewnych rynków doprowadził do mocnego osłabienia waluty. Od kryzysu finansowego z roku 2007-2009 do początku roku 2020 siła nabywcza tureckiej waluty względem dolara amerykańskiego zmniejszyła się przeszło 6-krotnie! Chyba nie potrzeba komentować tego, w jakim stopniu cel został osiągnięty.

Rys historyczny Turcji - 5Rys historyczny Turcji - 5

Wykres USDTRY w latach 2008-2020

Bank Centralny Turcji

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, czyli Bank Centralny Turcji to instytucja zajmująca się prowadzeniem polityki monetarnej kraju, emisją banknotów czy zaraządzaniem rezerwami miedzynarodowymi. CBRT (skrót od: “The Central Bank of the Republic of Turkey”) reguluje także system płatniczy w kraju. Został utworzony jako spółka akcyjna w latach 30-tych XX wieku. Obecnie (tj. 2020) przewodniczącym jest Murat Uysal.

Rys historyczny Turcji - 6Rys historyczny Turcji - 6

Reklama

Rysunek 5. Logo CBRT

Turecki bank centralny przez większą część istnienia boryka się z problemem inflacji. Cel inflacyjny ustalony na poziomie 5 proc. jest praktycznie nie do utrzymania. Ważnym aspektem jest również mocne powiązanie polityczne banku. Prezydent Erdogan mocno optuje za niskimi stopami procentowymi. Niskie stopy procentowe i wysoka inflacja? Niestety jest to połączenie z tzw. opóźnionym wybuchem.

Rys historyczny Turcji - 7Rys historyczny Turcji - 7

Wykres obrazujący inflację na przestrzeni lat w Turcji. Źródło: https://pl.tradingeconomics.com/turkey/inflation-cpi.

Ciekawostki na temat liry tureckiej

Oznaczenia waluty, czyli znak graficzny oraz kod

Międzynarodowy kod ISO 4217 dla liry to „TRY” (ang. turkish lira). Również możemy spotkać się ze skrótem „TR” lub „TRL”. Ten drugi skrót odnosił się do tzw. pierwszej liry tureckiej. Bardzo ciekawym aspektem jest fakt, iż lir turecki posiada swój własny znak graficzny. Symbol zaprojektowany przez Tülay Lale przypomina pół kotwicę z dwiema ukośnymi kreskami. Kotwica ma symbolizować pewność siebie, zaś owe kreski nieustanny wzrost wartości waluty i całej gospodarki (Biorąc pod uwagę wszystkie kryzysy finansowe jakie przechodziła Turcja, to symbolika znaku nie sprawdza się w praktyce).

Rys historyczny Turcji - 8Rys historyczny Turcji - 8

Reklama

Rysunek 6. Projekt znaku graficznego liry tureckiej

Banknoty TRY i monety tureckiej waluty. Jak wyglądają i co przedstawiają banknoty oraz monety liry tureckiej?

W obiegu znajdują się banknoty o nominałach: 5, 10, 20, 50, 100 i 200 lir. Na rewersach przedstawione są ważne postaci dla tureckiego kraju, a na awersach każdego banknotu umiejscowiono podobiznę Mustafy Kemala Atatürka. Atatürk to słynny turecki polityk i pierwszy prezydent Republiki Turcji w latach 1923-1938. Jego osoba posiada swoistego rodzaju kult w kraju. Zakazane jest obrażanie pamięci prezydenta. Odnosi się to także do banknotów z jego podobizną, których „profanacja” jest zabroniona.

Z owymi pieniędzmi związana jest pewna ciekawostka. Wraz ze wzrostem nominału możemy zobaczyć wizerunek coraz to starszego Mustafy. Zabieg niewątpliwie bardzo pomysłowy i oryginalny.

Oprócz podobizny wspomnianego Mustafy Kemala na banknotach widnieją wizerunki następujących osób:

Rys historyczny Turcji - 9Rys historyczny Turcji - 9

Rysunek 7. Awers banknotu o nominale 5 TRY

Rys historyczny Turcji - 10Rys historyczny Turcji - 10

Reklama

Rysunek 8. Rewers banknotu o nominale 5 TRY, na którym przedstawiony jest historyk Aydın Sayılı

Rys historyczny Turcji - 11Rys historyczny Turcji - 11

Rysunek 9. Awers banknotu o nominale 10 TRY

Rys historyczny Turcji - 12Rys historyczny Turcji - 12

Rysunek 10. Rewers banknotu o nominale 5 TRY, na którym przedstawiony jest matematyk Cahit Arf

Rys historyczny Turcji - 13Rys historyczny Turcji - 13

Reklama

Rysunek 11. Awers banknotu o nominale 20 TRY

Rys historyczny Turcji - 14Rys historyczny Turcji - 14

Rysunek 12. Rewers banknotu o nominale 20 TRY, na którym przedstawiony jest architekt Ahmet Kemalettin

Rys historyczny Turcji - 15Rys historyczny Turcji - 15

Rysunek 13. Awers banknotu o nominale 50 TRY

Rys historyczny Turcji - 16Rys historyczny Turcji - 16

Reklama

Rysunek 14. Rewers banknotu o nominale 50 TRY, na którym przedstawiona jest pisarka Fatma Aliye Topuz

Rys historyczny Turcji - 17Rys historyczny Turcji - 17

Rysunek 15. Awers banknotu o nominale 100 TRY

Rys historyczny Turcji - 18Rys historyczny Turcji - 18

Rysunek 16. Rewers banknotu o nominale 100 TRY, na którym przedstawiony jest kompozytor Buhurizade Mustafa Itri

Rys historyczny Turcji - 19Rys historyczny Turcji - 19

Reklama

Rysunek 17. Awers banknotu o nominale 200 TRY

Rys historyczny Turcji - 20Rys historyczny Turcji - 20

Rysunek 18. Rewers banknotu o nominale 200 TRY, na którym przedstawiony jest poeta Yunus Emre 

Monety lira tureckiego występują w następujących nominałach:

  • 1 kurusz
  • 5 kuruszy
  • 10 kuruszy
  • 25 kuruszy
  • 50 kuruszy
  • 1 lira (100 kuruszy)

Wszystkie monety posiadają na rewersach podobiznę ww. Mustafy . Awersy nawiązują do ornamentaliki Bliskiego Wschodu.

Rys historyczny Turcji - 21Rys historyczny Turcji - 21

Rysunek 19. Monety liry tureckiej

Co wspólnego mają ze sobą polska i turecka waluta?

Reklama

Na pierwszy rzut oka podobieństwo to widoczne jest w wyglądzie monet. Kurusze stylem przypominają polskie grosze. Estetyka nie jest tu jedynym powiązaniem. Zarówno słowo „grosz”, jak i „kuruş” pochodzą od tego samego źródła, czyli słowa „grosso”. Widzimy zatem niewielkie, aczkolwiek występujące powiązanie dwóch na pierwszy rzut oka zupełnie różnych walut.

Lira jako instrument muzyczny – od czego pochodzi nazwa waluty?

Zapewne wielu z nas zastanawiało się jakie powiązania mają ze sobą waluta turecka z instrumentem muzycznym, zwanym lirą. Otóż..żadne. Nazwa tureckiego środka płatniczego pochodzi od słowa „libra”, czyli rzymskiej jednostki wagowej.

Rekord Guinessa, czyli najmniej warta waluta w historii

Kryzys z lat 90-tych, który doprowadził do wysokiej inflacji sprawił, że lira turecka była w ówczesnym czasie najgorzej wycenianą walutą względem USD na świecie. Oto jak kształtował się kurs tych dwóch walut na przestrzeni lat.

  • 1966 - 1 Dolar = 9 lir turecki
  • 1980 - 1 Dolar = 90 tureckich lir
  • 1988 - 1 Dolar = 1,300 tureckich lir
  • 1995 - 1 Dolar = 45000 tureckich lir
  • 2001 - 1 Dolar = 1.650.000 tureckich lir

Do Księgi Rekordów Guinessa można trafić za różnorakie osiągnięcia. Pewnie większość z nas chciałaby znaleźć się na kartach tego plebiscytu. Turcja owe „zaszczytne” wyróżnienie otrzymała w 2005 roku. To bardzo niechlubne osiągnięcie bez wątpienia pozostanie w pamięci na bardzo długi czas i będzie przypominać to, do czego doprowadzić może nierozważna polityka rządu.

Lira turecka tylko w Turcji?

Lira turecka jest oficjalnym środkiem płatniczym nie tylko w Turcji. Krajem, który również uznaję go za pełnoprawną walutę jest Cypr Północny (a właściwie Turecka Republika Cypru Północnego).

„Podróbka” 5-cio złotówki, czyli lira udająca PLN’a

Turecka moneta o nominale 50 kurus w dużym stopniu przypomina polską monetę 5-cio złotową. Jako, iż wartość kurusa jest zdecydowanie niższa zaczęto wykorzystywać w płatnościach w automatach właśnie walutę turecką zamiast polską. Bardzo sprytne zagranie, ponieważ automaty nie były w stanie rozróżnić monet. „Przedsiębiorczość” Polaków nie zna granic.. Może nie tylko Polaków, ponieważ w krajach zachodniej Europy dochodziło do podobnych incydentów. W tym przypadku moneta o nominale 1 liry łudząco podobna do 2 euro „napastowała” automaty vendingowe. Wymiana maszyn była musowa.

Reklama

TRYTRY

Rysunek 20. 50 Kurus w zestawieniu z 5-cioma złotymi

Co przyniesie przyszłość?

Nie ulega wątpliwości, iż waluta Turcji należy do jednych z najbardziej niestabilnych na świecie. W swojej historii przeżyła wiele epizodów inflacji, hiperinflacji. Gdy wydawało się, że wychodzi na prostą, sytuacja znów prowadziła do ogromnych spadków siły nabywczej. Pytanie, więc nasuwa się samo: czy w dzisiejszych czasach ową walutę można uznać za „stosunkowo” bezpieczną?

Czy waluta, która oszukała nas już parę razy, nie zdoła zrobić tego po raz kolejny?

Czy silnie upolityczniony system finansowy jest w stanie utrzymywać zadowalającą pozycję na świecie? Ilu ekonomistów tyle odpowiedzi. Jednak nie można w żadnym stopniu umniejszać  historii jaką przebyła lira turecka. Można jedynie snuć tezy dotyczące przyszłości. Przyszłość rysowana w różowych okularach? Przyszłość w odcieniach szarości? Czas pokaże.

URL Artykułu


Mateusz Myśliwiec

Mateusz Myśliwiec

Redaktor portalu FXMAG. Makler Papierów Wartościowych (nr licencji 3657), Makler Rynków Finansowych (nr licencji 266). Inwestor indywidualny zafascynowany rynkami finansowymi. Zwolennik ekonomii behawioralnej.


Tematy

inflacja złoto jaka jest inflacja w USA

lira turecka informacje

historia liry tureckiej

lira turecka historia

lira turecka kiedy powstała

TR

TRL

historia Turcji

historia tureckiej waluty

Bank Turcji

ciekawostki o try

ciekawostki o lirze tureckiej

lira turecka ciekawostki

wszystkie ciekawostki o lirze

monety liry tureckiej

jak wyglądają monety lity tureckiej

lira turecka monety

jakie monety lira turecka

kurusz

kuros

kurusze

kurusz turecki

pierwsza lira turecka

druga lira turecka

lira osmańska

lira osmańska historia

CBRT

co to jest CBRT

CBRT co to

banknoty liry tureckiej

lira banknoty

lira turecka banknoty

jak wyglądają banknoty liry tureckiej

banknoty liry tureckiej nominały

jakie postacie na banknotach tureckich

banknot liry tureckiej wygląd

lira turecka inflacja

inflacja w Turcji

atak walutowy na Turcję

turecka waluta

turecka waluta historia

denominacja w Turcji

fakty o TRY

fakty o lirze tureckiej

lira turecka fakty

lira turecka forex

TRY FOREX

lira turecka na forexie

TRY co to za waluta

atak walutowy na turcje kiedy

dlaczego zaatakowano lire turecką

lira turecka dlaczego zaatakowano

ataki walutowe

czy lira upadnie

lira co to za waluta

lira turecka gdzie kupić lira turecka dolar

lira turecka ile to zł

1 lira ile to zł

lira korbowa

atak walutowy

czym jest atak walutowy

atak walutowy co to jest

turcja opinie

zabytki w turcji

100 kuruszy

wojny tureckie

Turcja kto rządzi

prezydent Turcji

kto jest prezydentem Turcji

Wielkie Zgromadzenie Narodowe Turcji

wakacje w Turcji
komentarze

Komentarze

Sortuj według:  Najistotniejsze

  • Najnowsze
  • Najstarsze

Nie ma jeszcze komentarzy. Skomentuj jako pierwszy i rozpocznij dyskusję

Reklama
Reklama