11 listopada 1918 r. to symboliczna data odzyskania przez Polskę niepodległości, po dokładnie 123 latach zaborów. Wraz z systematycznym, mozolnym i rozłożonym w czasie odbudowywaniem państowości, konieczne było stworzenie nowego systemu monetarnego i ukonstytuowania spójnej polityki pieniężnej. Zbudowanie całego systemu od podstaw w wyniszczonym kraju, który dopiero co odzyskał niepodległość było poza zasięgiem ówczesnych władz. Dlatego też, dokładnie 99 lat temu, 15 stycznia 1920 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej zdecydował się na przyjęcie wcześniej obowiązującej w zaborze pruskim Marki Polskiej jako waluty narodowej. Była to pierwsza próba ujednolicenia systemu pieniężnego w Polsce od I rozbioru w 1772 r. na bazie wcześniej obowiązującej waluty okupacyjnej. Jednocześnie marka polska zapisała się w historii jako najkrócej obowiązująca waluta na terenie RP.
Przed odzyskaniem niepodległości
Marka polska powstała jeszcze przed odzyskaniem niepodległości przez Polskę. W 1915 r. z ziem Królestwa Polskiego utworzono Generalne Gubernatorstwo Warszawskie, które było niemiecką jednostką administracyjną, okupującą teren Polski i podlegającą kanclerzowi Niemiec. Generalnym Gubernatorstwem zarządzał generał Hans von Beseler, który był jednocześnie zwierzchnikiem sił zbrojnych. Przed wprowadzeniem marki polskiej na terenie Generalnego Gubernatorstwa obowiązywały zarówno marka niemiecka, jak i rosyjski rubel, zaś na terenie okupowanym przez Austro-Węgry walutą była korona austriacka.
Hans von Beseler zdecydował o utworzeniu banku emisyjnego na terenie Generalnego Gubernatorstwa, którego celem miało być ujednolicenie i ustabilizowanie systemu pieniężnego, marginalizacja rosyjskich wpływów i oddzielenie waluty okupowanego obszaru od Cesarstwa Niemieckiego. W tym celu pod koniec 1916 r. powołano Polską Krajową Kasę Pożyczkową, która miała stać się bankiem centralnym, emitującym nową walutę. Na początku 1917 r. rozpoczęto emisję marki polskiej, która od 26 kwietnia stała się wyłącznym środkiem płatniczym na terenie Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego, tym samym delegalizując dokonywanie płatności przy pomocy rubli rosyjskich.
Marka polska otrzymała kurs wymiany powiązany z dotychczas wykorzystywaną marką niemiecką w stosunku 1:1. Najniższą jednostką rozliczeniową był 1 fenig, którego 100 jednostek odpowiadało 1 marce polskiej. Od początku 1917 r. drukowano marki polskie (mkp) w formie banknotów o nominałach od 1/2 marki aż do 1000 marek (dziewięć różnych nominałów).
Warto zwrócić uwagę na fakt, że na awersie banknotów znajdował się orzeł biały w koronie - mimo, że wówczas Polska wciąż nie była niepodległym krajem, był to pierwszy przypadek wykorzystania herbu Rzeczypospolitej Polski w oficjalnych urzędowych papierach od czasów upadku powstania listopadowego w 1831 r. Mimo tego, wszystkie marki polskie drukowane były w Berlinie, prawdopodobnie ze względu na brak odpowiedniej infrastruktury na terenie Generalnego Gubernatorstwa.
Od kwietnia 1917 r. aż do formalnego odzyskania przez Polskę niepodległości (11 listopada 1918 r.) Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa wyemitowała 880 150 867 marek polskich i fenigów.
Skany marek polskich w róznych nominałach i z róznych lat emisji (serii)
Po odzyskaniu niepodległości
Po zakończeniu I Wojny Światowej i uzyskaniu przez Rzeczpospolitą Polską statusu suwerennego państwa nie było ani warunków gospodarczych, ani możliwości finansowych na stworzenie nowego systemu pieniężnego od podstaw. Dlatego też zdecydowano się na wykorzystanie tego, który był najbardziej rozwinięty i działał najsprawniej. Systemem tym był niemiecki, pozostały po Generalnym Gubernatorstwie, zlikwidowanym w dniu odzyskania niepodległości.
Dlatego też po odzyskaniu niepodległości utworzona w 1916 r. Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa została uznana za tymczasowy bank emisyjny dla Rzeczypospolitej Polskiej, aż do momentu powołania właściwego banku centralnego. Marka polska została zaś uznana za oficjalną i wyłączną walutę narodową wraz z przegłosowaniem ustawy z dnia 15 stycznia 1920 r.
Niektórzy historycy nie bez złośliwości zauważają, że gdy tylko polski rząd stał się emitentem marki polskiej, zaczęły się jej poważne problemy. Mowa o postępującej inflacji, która w ciągu kilkunastu miesięcy przerodziła się w hiperinflację. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że Krajowa Kasa Pożyczkowa dopuszczała się masowego dodruku ze względu na konieczność pokrycia kosztów działań wojennych z Rosją Radziecką na wschodniej granicy.
Ze względu na rosnącą inflację i tymczasowy charakter, marka polska była najkrócej obowiązującą walutą narodową w historii Polski. 29 kwietnia 1924 r. marka polska została zastąpiona przez polskiego złotego (PLN), zaś kompetencje Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej przejął Bank Polski, w wyniku reformy walutowej ówczesnego premiera Władysława Grabskiego.
Kurs wymiany marki polskiej na polskiego złotego został ustalony na 1,8 mln mkp za 1 pln, co obrazuje jak wysoki był poziom inflacji.