Reklama
WIG82 709,21+1,41%
WIG202 434,90+1,67%
EUR / PLN4,31-0,09%
USD / PLN3,99-0,07%
CHF / PLN4,42+0,19%
GBP / PLN5,04+0,11%
EUR / USD1,08-0,03%
DAX18 488,94+0,06%
FT-SE7 968,75+0,46%
CAC 408 222,31+0,21%
DJI39 827,92+0,17%
S&P 5005 248,49+0,86%
ROPA BRENT86,37+0,78%
ROPA WTI82,43+0,87%
ZŁOTO2 207,63+0,72%
SREBRO24,59+0,08%

Masz ciekawy temat? Napisz do nas

twitter
youtube
facebook
instagram
linkedin
Reklama
Reklama

Psychologiczne pułapki tradera: efekt wyniku

Jakub Wilk | 14:31 18 grudzień 2015
Reklama
Aa
Udostępnij
facebook
twitter
linkedin
wykop

W kolejnym artykule z serii Umysłowe pułapki tradera odpowiemy na nurtujące nas (inwestorów) pytania. Dlaczego tak trudno jest trzymać się strategii? Dlaczego często nie testujemy skuteczności strategii na danych historycznych? Dlaczego nie potrafimy poprawnie ocenić jakości naszych decyzji inwestycyjnych?

 

Kluczem do odpowiedzi jest błąd poznawczy, który utrudnia nam racjonalne podejmowanie decyzji na rynkach finansowych - jest to efekt wyniku (outcome bias). Polega na tym, że oceniamy decyzje nie w momencie ich podjęcia (na podstawie procesu decyzyjnego), ale w momencie, gdy znany jest ich wynik (na podstawie wyniku). Z początku definicja ta może nam się wydawać nieco dziwna. Możemy zapytać: a co w tym złego? Czasami ciężko nam zrozumieć, że pozytywny efekt decyzji nie znaczy, że była ona dobra, a negatywny, że była zła. Problem tkwi tutaj w niezrozumieniu natury zjawiska jakim jest ryzyko.

 

Sytuacje decyzyjne

Zaczniemy od przedstawienia dwóch rodzajów sytuacji, w jakich możemy podejmować decyzje:

  1. Sytuacje deterministyczne – efekt (wynik) każdego wariantu decyzyjnego jest znany (i pewny) w momencie, w którym podejmujemy decyzje.
Reklama

Przykład: płacąc za zakupy możemy zostać postawieni przed wyborem: zapłacić gotówką i dostać zniżkę, lub zapłacić kartą i otrzymać kupon rabatowy na kolejne zakupy. Niezależnie od tego co wybierzemy, z góry znamy efekt wyboru.

  1. Sytuacje ryzykowne – nie możemy być pewni, jaki efekt będzie miała decyzja.

Przykład: przy rzucie monetą nigdy nie możemy być pewni, czy wybierając orła lub reszkę wygramy lub przegramy, znamy jedynie prawdopodobieństwo z jakim te wyniki mogą być osiągnięte.

 

O ile w sytuacjach deterministycznych możemy oceniać decyzję po wyniku (gdyż ten jest znany w momencie podejmowania decyzji), to w sytuacjach ryzykownych jest to błąd, który skutkuje wysuwaniem błędnych wniosków.

 

Decyzje w sytuacjach ryzykownych

Reklama

W jaki sposób więc należy oceniać decyzje? Nie mamy wątpliwości co do tego, że decyzje inwestycyjne (transakcyjne) podejmowane są w sytuacjach ryzykownych. Niemniej jednak pozwolę sobie jeszcze na jeden nierynkowy przykład, który powinien idealnie zobrazować proces podejmowania i oceny ryzykownych decyzji.

Bierzesz udział w grze, w której za zwycięstwo otrzymujesz 10 zł, a w przypadku przegranej tracisz 10 zł. Gra polega na rzucie rzetelną sześciościenną kostką (czyli taką, dla której prawdopodobieństwo wypadnięcia każdej ścianki jest takie samo) i wytypowaniu liczby oczek jaka wypadnie po rzucie. Masz do wyboru dwie opcje:

  1. Wypadnie jedna z liczb od 1 do 4
  2. Wypadnie 5 lub 6

W tej grze każdy wybierze opcję A, gdyż w tym przypadku z prawdopodobieństwem 66,(6)% wygramy 10 zł, a z prawdopodobieństwem 33,(3)% przegramy taką samą kwotę. Jak widzimy, jest to sytuacja ryzykowna – nie jesteśmy w stanie określić, czy wybór któregokolwiek z wariantów da nam wygraną, jednak możemy ocenić z jakim prawdopodobieństwem wygramy.

 

Wyobraźmy sobie taką sekwencję wydarzeń:

Reklama

efekt wyniku

efekt wyniku

 

Czy taka sekwencja jest możliwa? Oczywiście, jest niezwykle mało prawdopodobna, ale możliwa. Zwróćmy jednak uwagę na wybrane opcje i wyniki tych wyborów. Trzy razy wybraliśmy opcję A i trzy razy przegraliśmy, pomimo tego, że prawdopodobieństwo było po naszej stronie. Doprowadziło to nas do frustracji i zdecydowaliśmy poszukać szczęścia wybierając obiektywnie gorszą opcję. Opłaciło się nam to i dało wygraną. Patrząc na wyniki decyzji stwierdzimy, że trzy razy podjęliśmy złą decyzję i raz podjęliśmy dobrą, podczas gdy jest zupełnie odwrotnie: pierwsze trzy decyzje były dobre, a czwarta była zła. Dopóki tego nie zrozumiemy nie będziemy potrafili konsekwentnie posługiwać się wygrywającymi strategiami na rynkach. Tutaj strategia A jest strategią wygrywającą w długim terminie. Gdybyśmy zagrali w powyższą grę 1000 razy to ilość naszych zwycięstw byłaby bliska 2/3 wszystkich gier przy konsekwentnym trzymaniu się tej strategii. Skuteczność strategii widoczna jest w długim terminie, a nie w krótkiej serii, tak jak w powyższym przykładzie, dlatego również w długim terminie na tej podstawie powinniśmy oceniać nasze transakcje. To tak jakbyśmy uznali, że na rynku decyzją nie jest otwarcie transakcji długiej lub krótkiej, lecz wybór, czy korzystać czy nie korzystać z danej strategii.

 

Problemy z prawdopodobieństwem

Na podstawie prostej gry w kości łatwo jest zrozumieć, dlaczego trzymanie się strategii (czyli w tysiącu prób zawsze wybieranie opcji A) jest prawidłową decyzją. Jednak jeśli próbujemy przenieść tą koncepcję w świat tradingu to już tak łatwo nie jest. Związane jest to głównie z tym, że w przypadku kości prawdopodobieństwa są nam podane wprost. Wiemy, że szansa na wypadnięcie każdej ścianki to 1/6. Natomiast kiedy próbujemy szukać prawdopodobieństw w tradingu to pojawia się kłopot. Tutaj nie mamy podanego wszystkiego na tacy, te prawdopodobieństwa nie dość, że musimy sobie sami wyciągnąć z rynku, to jeszcze dodatkowo nie są one tak oczywiste jak w przypadku kości.

Reklama

Prawdopodobieństwa jakich szukamy na rynkach to wyniki testowania danej strategii/ danego setupu na danych historycznych. Aby testy były miarodajne musimy je przeprowadzić na wystarczająco dużej i reprezentatywnej próbie danych (reprezentatywność oznacza, że nie testujemy strategii tylko w trendzie spadkowym, ale w różnych fazach w jakich może znajdować się rynek). To, że prawdopodobieństwa związane z wynikami testów nie są tak oczywiste, wiąże się z koniecznością założenia, że skoro tak kształtowały się w przeszłości (bo przecież testy przeprowadziliśmy na danych historycznych), to w przyszłości również będą się w ten sposób kształtowały.

 

Problem z akceptacją stratnych transakcji

Sytuacja opisana wyżej wyjaśnia dlaczego traderzy skłonni są porzucać wygrywające strategie. Seria stratnych transakcji (zwłaszcza w początkowej fazie korzystania z obranego systemu) sprawia, że oceniamy go negatywnie. Jesteśmy na to podatni tym bardziej dlatego, że większość strategii gry na rynkach opiera się na odsetku zyskownych pozycji poniżej 50% (co rekompensować ma odpowiednia relacja ryzyka do zysku). W takiej sytuacji musimy pogodzić się z faktem, iż większość naszych pozycji przyniesie stratę.

Jeśli skuteczność systemu wynosi 40%, to średnio 6 na 10 pozycji zakończy się stratą. Jednak zdarzy się, że w serii 10 transakcji odnotujemy np. 9 albo nawet 10 strat. Musimy się z tym pogodzić. Jest to bardzo mało prawdopodobne, ale jednak prawdopodobne. Jedną z ułomności naszych umysłów jest to, że zdarzenia mało prawdopodobne uznajemy za niemożliwe, a zdarzenia wysoce prawdopodobne za pewne. Pewności na rynkach nigdy mieć nie będziemy, ale pewność co do skuteczności naszej strategii rośnie wraz z ilością transakcji jakie przeprowadzamy na jej podstawie.

Na koniec zaprezentuję dane, które pozwolą zobrazować to, jak wyglądają prawdopodobieństwa zyskownych i stratnych transakcji w przypadku strategii o skuteczności 50%, 40% i 33,(3)%.

Reklama

 

seria strat

seria strat

 

seria strat

seria strat

 

Reklama

Dane w tabeli 1 dotyczą prawdopodobieństwa określonej liczby zwycięskich transakcji w serii 10 transakcji (dodatkowo dane dla strategii 40/60 zostały zobrazowane na wykresie 1). W pierwszej kolumnie tabeli znajduje się liczba zyskownych transakcji, natomiast w wierszach odczytujemy odpowiadające tej liczbie prawdopodobieństwo w zależności od skuteczności strategii. Np. jeśli korzystamy ze strategii o skuteczności 40%, to prawdopodobieństwo, że w serii 10 transakcji wygramy dokładnie połowę, wynosi ok. 20%. Najbardziej prawdopodobny scenariusz to wygrana 4/10 transakcji (co w oczywisty sposób wynika ze skuteczności strategii). Jeśli spojrzymy jednak np. na prawdopodobieństwo wygrania tylko 2 z 10 transakcji (czyli zanotowania 8 stratnych transakcji), to zaobserwujemy, że wynosi ono ok. 12% - czyli jest całkiem spore, to jak wyrzucić 3 reszki z rzędu. Świadomość tego prawdopodobieństwa pozwoli nam zaakceptować gorsze okresy. Analizując TABELĘ 1. warto zwrócić uwagę na to jak drastycznie zmniejszają się prawdopodobieństwa wysokiej liczby wygranych wraz ze zmniejszeniem skuteczności strategii.

 

seria strat

seria strat
 

 

W TABELI 2. zaprezentowałem prawdopodobieństwa serii wygranych i przegranych transakcji w zależności od skuteczności strategii. Stratne serie są tym, co boli najbardziej i to one są główną przyczyną wyłamywania się ze strategii. Patrząc na strategię 40/60 widzimy, że seria 4 stratnych transakcji z rzędu ma dość istotne prawdopodobieństwo, a serie 3 transakcji będą się nam przytrafiał dość często. Jeśli spojrzymy na ostatnią kolumnę, zauważymy jak bardzo zwiększy się prawdopodobieństwo stratnych serii, jeśli tylko obniżymy skuteczność strategii do 1/3. Warto również zwrócić uwagę jak kształtują się prawdopodobieństwa zyskownych serii w porównaniu do serii strat.

Reklama

 

Trzy rady

Jak wyeliminować wpływ efektu wyniku na trading?

  1. Testuj swoje pomysły na dużej ilości danych historycznych, by poznać prawdopodobieństwa.
  2. Oceniaj swoje decyzje długoterminowo, a nie patrząc na pojedyncze transakcje.
  3. Akceptuj straty, gdyż są one nieodzownym elementem systemu.

Punkt trzeci jest niezwykle istotny, gdyż świadomość tego, że elementem każdej zyskownej strategii są stratne transakcje pozwoli nam przetrwać obsunięcia kapitału i systematycznie piąć się w górę.

 

Sprawdź poprzednie artukuły z cyklu "Umysłowe pułapki tradera":

Reklama

Księgowanie mentalne

Efekt zakotwiczenia

Efekt pewności wstecznej

Paradoks hazardzisty

Masz ciekawy temat? Napisz do nas

Chcesz, żebyśmy opisali Twoją historię albo zajęli się jakimś problemem?

Masz ciekawy temat? Napisz do nas

Napisz do redakcji


Jakub Wilk

Jakub Wilk

Redaktor portalu FXMAG. Zwolennik łączenia analizy technicznej i fundamentalnej, ze szczególnym uwzględnieniem polityki banków centralnych. Pasjonat rynku metali szlachetnych.


Reklama

Czytaj dalej