Frank szwajcarski jest to jedna z najważniejszych walut świata. Uznawana jest za uosobienie pewności i stabilności. Każdy z nas słyszał o nim, każdy z nas chciałby na co dzień zarabiać w tym środku płatniczym. W finansach międzynarodowych odgrywa ważną rolę. Rolę, którą podważa prawdopodobnie tylko jeden naród. Naród, dla którego szwajcarska waluta utożsamiania jest nie z wspomnianą stabilnością, lecz z okrytymi niechlubną sławą kredytami mieszkaniowymi. Oczywiście mowa tu o naszej rodzimej Polsce i Polakach. Sama historia franka szwajcarskiego jest bez dwóch zdań warta bliższej uwagi. Od tysięcy różnorakich monet, przez silne powiązanie z francuską walutą, aż po środek wymiany gospodarczej posiadający ogromny szacunek i renomę wśród inwestorów. Zapraszam na kolejną lekcję z przedmiotu pt. „Historia walut światowych”.
Za początek szwajcarskich monet datuje się koniec XIII wieku. W tym okresie doszło do zawarcia Aktu Konfederacji Szwajcarskiej, czyli paktu trzech niewielkich helweckich państw: Schwyz, Uri oraz Unterwalden (lub Nidwalden).
Rysunek 1. Akt Konfederacji Szwajcarskiej
Konfederacja wraz z biegiem czasu stopniowa poszerzała swoje terytorium. Do roku 1353 w Konfederacji znalazły się: Lucerna, Berno, Glarus, Zug, Zurych, w 1481 roku Fryburg i Solura, w 1501 Bazylea i Szafuza oraz w 1513 Appenzell.
Szwajcarskie państwo charakteryzowało się dużą autonomią swych wewnętrznych struktur. Jednoznacznie potwierdza to fakt, iż w maleńkiej Szwajcarii używa się, aż czterech języków - niemieckiego, francuskiego, włoskiego i retoromańskiego. Taka odrębność przejawiała się także na gruncie ekonomicznym. Z racji tego, że każdy kanton posiadał prawo wybijania swoich monet, to przez kilkaset lat na owych terenach funkcjonowało ok. 860 rodzajów środków płatniczych. Były to monety o różnych nominał, wartościach a także kruszcach. Z oczywistych względów utrudniało to handel.
W 1798 roku została utworzona Republika Helwecka. Związane było to z przejęciem terenów Konfederacji przez Francję. Francuskie władze dążyły do ujednolicenia monetarnego chaosu jaki panował w Helwecji. Wprowadzona została więc waluta oparta na talarze berneńskim.
Rysunek 2. Talar berneński
Talar dzielił się na 10 batzen lub 100 centymów. Walutę, którą wprowadzono nazwano frankiem helweckim.
Rysunek 3. Moneta 16 franków helweckich. Rok 1800
Oparty był o parytet srebra (6, 75 grama) oraz o sztywny kurs wobec franka francuskiego (w stosunku 1 frank helwecki – 1, 5 franka francuskiego).
Rysunek 4. Moneta 1 batzen z roku 1829
Niestety pieniądz ten funkcjonował bardzo krótko, tylko w okresie trwania republiki, tj. w latach 1798 do 1803. Napoleon Bonaparte przywracając dotychczasową federację, przywrócił także bezład i odmęt, który trawił szwajcarską gospodarkę. Z ponad 800 rodzajów bilonów, liczba wzrosła do nie bagatela 8000 monet oraz banknotów. Owy „urodzaj” pieniądza trwał do pierwszej połowy XIX wieku.
Stary frank szwajcarski to waluta, której zainicjowanie miało miejsce w roku 1819. Była to jednak swoistego rodzaju waluta referencyjna. Nie było jego zmaterializowanej wersji. „Pomagał” w przeliczeniach wzajemnych wartości monet i banknotów występujących w obiegu. Wprowadzenia „przelicznika” było musowe w sytuacji występowania kilku tysięcy różnowartościowych monet.
Bezpośrednim czynnikiem, który doprowadził do kolejnych „rewolucji ekonomicznych” była wojna. Zbrojne starcie pomiędzy kantonami protestanckimi a katolickimi zmusiło władze do zwiększenia współzależności w kraju. I tak w roku 1850 wprowadzono franka szwajcarskiego. Co ważne, jedynym upoważnionym organem do emisji tego środka płatniczego był rząd federalny. Kurs wymiany ustalono na takim samym poziomie jak miało to miejsce w przypadku franka helweckiego, czyli 1, 5 franka francuskiego. Frank szwajcarski był silnie powiązany właśnie z frankiem francuskim, z którym funkcjonował równolegle.
Analizując historię waluty szwajcarskiej nie można nie wspomnieć o pierwszej dużej unii monetarnej w Europie. W roku 1865 rządy Francji, Szwajcarii, Belgii, Włoch i Luksemburga zawarły tzw. Łacińską Unię Monetarną. Państwa członkowskie oparły swoje narodowe waluty na franku francuskim. Członkowie unii pozostali jednak przy własnych walutach, ale jednocześnie zobligowali się do ustalenia sztywnego kursu wymiany swoich walut po kursie 1:1. Ustalono także parytet złota i srebra. Wynosił on kolejno 4, 5 grama srebra na 1 jednostkę waluty unii (np. moneta 5 frankowa musiała zawierać ok. 22, 5 g srebra) oraz 0, 29032 g złota, także na 1 jednostkę. Wprowadzony został również bardzo mądry i rzeczowy przepis mówiący o tym, że żadne z państw nie może wybić więcej niż 6 franków na obywatela. Był to bardzo prosty, aczkolwiek rozsądny mechanizm zapobiegający inflacji. Oficjalny kres unii miał miejsce w roku 1927. Związane było to z fałszowaniem wartości monet oraz przede wszystkim licznymi wojnami.
Rysunek 5. Kraje uczestniczące w Łacińskiej Unii Monetarnej od 1866 do 1914 roku
To bardzo mocne powiązanie walut sprawiło, że Szwajcarzy nie czuli potrzeby bicia monet na terytorium swojego kraju. Monety używane w Szwajcarii bite były w Paryżu i Strasburgu. Dopiero wojna francusko-pruska sprawiła, że rząd Szwajcarii rozpoczął własną produkcje monet w mennicy berneńskiej. Wówczas zdecydowano się na utworzenie Szwajcarskiego Banku Narodowego.
W roku 1945 Szwajcaria dołączyła do systemu z Bretton Woods. Ustalone zostały następujące kursy walutowe: 1 USD = 4, 30521 CHF oraz 1 CHF = 0, 206418 g złota (od 1949 1 USD = 4, 375 CHF, 1 CHF = 0, 203125 g złota).
Omawiając historię waluty kraju europejskiego warto przeanalizować to, co działo się z środkiem płatniczym danego kraju podczas dwóch wojen światowych. Pierwsza wojna światowa nie wyrządziła frankowi wielkich szkód. Z kolei sytuacja, która miała miejsce w trakcie drugiej wojny światowej mocno nadszarpnęła reputację franka oraz samej Szwajcarii. Ten alpejski kraj w dobie największego kryzysu w historii utrzymywał postawę „neutralną”. Według Szwajcarów „neutralnością” można było nazwać skupowanie od III Rzeszy złota. Taki zabieg sprawił, że Hitler posiadał wystarczające środki na prowadzenie militarnych działań. Rządy państw nie szczędziły słów krytyki wobec państwa szwajcarskiego. Zaczęto nawet podnosić głosy mówiące o potrzebie izolacji Szwajcarii na arenie międzynarodowej. Jak zatem Szwajcarzy „wybrnęli” z tego skomplikowanego położenia? Jak powszechnie wiadomo, nie ma takiej sprawy, którą nie dałoby rozwiązać się za pomocą sporego worka gotówki. Na mocy tzw. Porozumienia waszyngtońskiego Szwajcaria przekazała 250 milionów franków na rzecz aliantów. Sprawa została uznana za rozwiązaną, ale niesmak pozostał do dziś.
W okresie tzw. zimnej wojny frank szwajcarski bardzo umocnił swoją pozycje na arenie międzynarodowej. Podczas, gdy większość walut europejskich krajów pozostawała w sztywnym kursie, szwajcarski frank stał się realną alternatywą względem USD.
Po upadku systemu z Bretton Woods władze szwajcarskie mocno kontrolowały podaż pieniądza. Dzięki rozsądnej polityce monetarnej Szwajcaria zachowała początkowo stabilność waluty, a w okresie późniejszym silną aprecjację.
Swiss National Bank (SNB), czyli Szwajcarski Bank Centralny to centralny bank w Szwajcarii. Zgodnie z przepisami tamtejszego prawa jego zadaniem jest działanie w interesie ekonomicznym kraju przy pełnym poszanowaniu praw konstytucyjnych. Swoja oficjalną działalność rozpoczął w roku 1907. Od roku 1994 działa jako spółka akcyjna, której większość udziałów posiadają szwajcarskie banki oraz kantony. Bank posiada dwie siedziby – w Bernie oraz Zurychu.
Do najważniejszych organów SNB należy:
Najważniejsze, strategiczne decyzje dotyczące m.in. poziomu stóp procentowych, podejmuje Zarząd Szwajcarskiego Banku Narodowego
Rysunek 6. Siedziba Szwajcarskiego Banku Narodowego w Bernie
Zgodnie ze standardem ISO 4217, waluta Szwajcarii jest oznaczana jako „CHF” (Confederatio Helvetica Frank). Frank występuję niekiedy z symbolem „Fr” albo „SFr”.
Frank szwajcarski posiada także swój znak graficzny. Jest to litera f z poziomą kreską.
Rysunek 7. Znak graficzny franka szwajcarskiego
Etymologia szwajcarskiej waluty w oczywisty sposób nawiązuje do sąsiedniego kraju, czyli Francji. W dzisiejszych czasach (tj.2020) w Europie istnieje już tylko jedna waluta, która określana jest mianem „franka”.
Co ciekawe, poza Europą także występują franki. Możemy mieć do czynienia z frankiem burundyjskim, frankiem Dżibuti, frankiem gwinejskim, frankiem Komorów, frankiem kongijski (z Demokratycznej Republiki Konga) oraz frankiem rwandyjskim.
Frank szwajcarski jest również oficjalnym środkiem płatniczym maleńkiego Księstwa Liechtensteinu. Jest to państewko leżące na pograniczu Szwajcarii i Austrii. Używany jest także w Campione d’Italia, czyli eksklawie Włoch na terytorium Szwajcarii. W obiegu pozostaje również w niemieckiej eksklawie Büsingen am Hochrhein (tylko w obiegu, ponieważ oficjalnym środkiem płatniczym na owym terytorium jest euro).
Banknoty szwajcarskiej waluty są uważane za jedne z najnowocześniejszych. Przez wielu uznawane wręcz za dzieła sztuki użytkowej. Osoby, które tak twierdzą najprawdopodobniej nie mijają się z prawdą. Zdecydowanie owe banknoty zadziwiają „urodą”. Ważnym aspektem, który również dodaję nowoczesności, innowacyjności jest fakt, iż pieniądz ten drukowany jest pionowo. Jest to bardzo rzadko spotykany sposób druku banknotów. Kolejnym ciekawym atrybutem tych środków płatniczych jest ich rozmiar, a dokładniej różnica rozmiarów między poszczególnymi banknotami. Im wyższy nominał, tym większy rozmiar. Zdecydowanie dodaje to oryginalności czy niesztampowości.
Na banknotach widnieją napisy w czterech językach (niemieckim, francuskim, włoskim oraz retoromańskim).
Oto jak prezentują się banknoty szwajcarskiej waluty serii nr 9:
Awers banknotu o nominale 10 franków przedstawia m.in. kobiecą parę rąk trzymającą pałeczkę dyrygenta, wzór kalejdoskopu oraz glob wokół linii danych (Pacyfik, Cieśnina Beringa). Co ciekawe, banknot ten został uznany za Banknot Roku 2017 przez International Bank Note Society (IBNS). Fakt ten w idealny sposób obrazuje, to jakimi walorami artystycznymi wyróżniają się banknoty Szwajcarii.
Rysunek 8. Awers banknotu o nominale 10 franków
Rewers banknotu o nominale 10 franków przedstawia połączenie dwóch torów za pomocą przełącznika szczelin w tunelu bazowym Lötschberg oraz mechanizm zegarowy, który oznacza dobrze funkcjonującą organizację.
Rysunek. Rewers banknotu o nominale 10 franków
Banknot o nominale 20 franków przedstawia m.in. chłopięcą prawą rękę trzymającą pryzmat w wiązce światła oraz wzór kalejdoskopu (awers).
Rysunek. Awers banknotu o nominale 20 franków
Banknot o nominale 20 franków przedstawia m.in. projekcję na dużym ekranie na Piazza Grande w Locarno podczas Festiwalu Filmowego oraz tęczówkę regulującą światło docierające do ludzkiego oka (rewers).
Rysunek. Rewers banknotu o nominale 20 franków
Awers banknotu o nominale 50 franków obrazuję m.in. lewą rękę trzymającą dojrzały kwiat mniszka lekarskiego na wietrze oraz strzały wiatru.
Rysunek. Awers banknotu o nominale 50 franków
Rewers banknotu o nominale 50 franków obrazuję m.in. prądy powietrza przepływają wokół lodowcowych szczytów Alp, paralotnie oraz krzywe wysokościowe, które ilustrują zróżnicowany krajobraz Szwajcarii.
Rysunek. Rewers banknotu o nominale 50 franków
Na banknocie o nominale 100 franków możemy zaobserwować m.in. parę rąk trzymającą wodę (awers).
Rysunek. Awers banknotu o nominale 100 franków
Zaś na rewersie tego banknotu - wodę płynącą wzdłuż pionowej, lecz wegetatywnej skały w suchym Wallis.
Rysunek. Rewers banknotu o nominale 100 franków
Awers banknotu o nominale 200 franków przedstawia m.in. prawą rękę wskazującą trzy wymiary kciukiem, palcem wskazującym i środkowym palcem.
Rysunek. Awers banknotu o nominale 200 franków
Rewers banknotu 200 franków to zobrazowane cząstki przepływają przez detektor cząstek LHC z CERN w Genewie.
Rysunek. Rewers banknotu o nominale 200 franków
Na banknocie 1000 franków zobrazowane są dwie ręce wręczone na powitanie.
Rysunek. Awers banknotu o nominale 1000 franków
Rewers banknotu o nominale 1000 franków przedstawia przemówienie wygłaszane podczas Zjednoczonego Zgromadzenia Federalnego Radców Federalnych w Pałacu Federalnym w Bernie.
Rysunek. Rewers banknotu o nominale 1000 franków
Warto także napomknąć o zabezpieczeniach jakimi dysponują owe banknoty. Posiadają one około 18 elementów zabezpieczających. Należą do nich m.in. farba opalenizująca, znak wodny, włókna świecące czy efekt kątowy. Sprawia to, że są one bardzo trudne do sfałszowania. A sam fakt częstej wymiany serii banknotów dodatkowo utrudnia zadanie fałszerzom.
Szwajcarski „sentyment” do fałszerstwa widoczny jest w wielu aspektach. Seria 7 banknotów „frankowych” w ogóle nie była używana w obiegu. SNB chcąc zabezpieczyć się przed próbą masowego fałszowania banknotów zaprojektował „rezerwową” wersję waluty. O tym fakcie szersza publiczność dowiedziała się dopiero w sytuacji, gdy do obiegu weszła seria 8. Dlatego wiele osób nazywa banknoty serii 7 banknotami widmo. Widzimy zatem, jak innowacyjne podejście reklamuje SNB w swych poczynaniach.
Monety franka szwajcarskiego występują w następujących nominałach:
Oficjalna nazwa mniejszych jednostek franka jest zróżnicowana. W zależności od kraju jest określana jako:
W Polsce najczęściej spotykana jest nazwa „centym”.
Rysunek. Monety franka szwajcarskiego
