Rynek instrumentów dłużnych w Polsce skrywa wiele tajemnic. Niewielu potrafi płynnie poruszać się w terminologii związanej właśnie z tym segmentem rynku. A to duży błąd! Takie informacje w dużym stopniu pozwalają inwestować rozsądnie, sensownie, rozważnie. Każda hossa kiedyś się kończy! Nie wszystko będzie rosło bezzasadnie! Czy każdy walor zna tylko jeden kierunek – „to the moon”? Oczywiście, że nie. Dlatego wiedza jest atrybutem niezbędnym. Inwestorze, w poprzednim artykule mogłeś poznać bliżej bony skarbowe. Ich schemat działania, funkcję. Teraz czas na zobrazowanie informacji związanych z bonem pieniężnym. Informacji, które kiedyś w życiu będą w stanie Ci pomóc!
Przypomnę, iż instrumentem dłużnym określa się każdy papier wartościowy będące dowodem finansowego zobowiązania pomiędzy dwoma stronami: zaciągającym zobowiązanie a nabywcą danego papieru wartościowego dłużnego. Osoba bądź podmiot, która zaciągnęła dług, zobowiązuje się do zwrócenia w wyznaczonym terminie określonej kwoty wraz z odsetkami. Do takich instrumentów zaliczamy:
Za bon pieniężny (ang. money bill) uznaje się krótkoterminowy papier wartościowy emitowany przez centralny bank. Są to papiery na okaziciela, sprzedawane z dyskontem w formie zapisów elektronicznych (oprocentowanie stałe), na przetargach (aukcja amerykańska). Ich nominał to 10 000 zł, a termin wykupu wynosi od 1 do 364 dni. Praktycznie rzecz ujmując, ich termin zapadalności wynosi 1-7, 14, 28, 91, 182, 273 oraz 364 dni. Na rynku pojawiły się w 1990 roku i obecnie są jednym z podstawowych narzędzi NBP w realizowaniu polityki pieniężnej (tzw. operacje otwartego rynku). Należą do instrumentów hurtowych (blokowych). Co ważne, bony te nie mogą być wykorzystywane przez Narodowy Bank Polski jako zastaw kredytu lombardowego, czy technicznego.
S. Antkiewicz w następujący sposób wyjaśnia sens istnienia tych walorów: „Bezpośrednią przyczyną pojawiania się nowego instrumentu na rynku były raporty Międzynarodowego Funduszu Walutowego, które zwracały uwagę na rosnącą nadpłynność sektora bankowego w Polsce. Ponieważ groziła ona wzrostem akcji kredytowej banków komercyjnych i wzrostem podaży pieniądza, bank centralny w emisji swych własnych instrumentów dłużnych upatrywał szansy na realizację planu stabilizacyjnego.”
Jak wynika z poniższej grafiki, bony pieniężne, w odróżnieniu od bonów skarbowych emitowane są przez Narodowy Bank Polski (więcej o bonach skarbowych przeczytasz tutaj).
Rysunek 1. Schemat rynku pieniężnego
Podstawowym celem emisji bonów jest kształtowanie stóp procentowych na rynku oraz regulowanie płynności sektora bankowego. Mechanizm kształtuje się następująco: bank centralny kupuje bądź sprzedaje bony pieniężne, czym wpływa na zwiększenie lub zmniejszenie płynności w sektorze bankowym, a tym samym ingeruje w poziom rynkowych stóp procentowych (gdy NBP emituje bony „ściąga” nadmiar gotówki z systemu bankowego, a w przypadku skupu - „przekazuje” bankom gotówkę).
Bony pieniężne, podobnie jak skarbowe, mogą nabyć instytucje finansowe w drodze przetargu organizowanego przez NBP. Początkowo przetargi odbywały się co piątek (raz w tygodniu), jednak aktualnie organizowane są w zależności od potrzeb rynkowych. Bony sprzedawane są z dyskontem, co równoznaczne jest z tym, że nabywca takiego papieru wartościowego, po upływie okresu wykupu, otrzyma większą wartość, niż w momencie zakupu. Okresem wykupu nazywamy czas na, który bon został wyemitowany. Bony pieniężne są instrumentami rynku międzybankowego.
Na rynku pierwotnym nabywcami mogą być banki będące Dealerami Rynku Pieniężnego (DRP) oraz Bankowy Fundusz Gwarancyjny.
Wykres 1. Popyt na bony pieniężne NBP w stosunku do ich podaży na przetargach podstawowych operacji otwartego rynku w 2019 r
Podobnie jak w przypadku DSPW (więcej o dealerach skarbowych papierów wartościowych przeczytasz tutaj), wymienieni dealerzy muszą spełniać kryteria indeksu aktywności dealerskiej (IAD). Do DRP należą najaktywniejsze banki na rynku międzybankowym, z którymi NBP może przeprowadzać operacje otwartego rynku. Muszą posiadać rachunek w NBP w systemie SORBNET2. System ten jest systemem typu RTGS (ang. Real Time Gross Settlement), w którym zlecenia realizowane są zgodnie z tzw. zasadą rozrachunku brutto (zlecenia przetwarzane pojedynczo, tj. bez ich wzajemnego kompensowania) oraz zasadą rozrachunku w czasie rzeczywistym (zlecenia przetwarzane na bieżąco w ciągu dnia, a nie w wyznaczonych momentach dnia). Zobligowane są także do uczestniczenia w Rejestrze Papierów Wartościowych lub w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych (KDPW). Taka ograniczona ilość podmiotów biorących udział w transakcjach z bankiem centralnym ma na celu przeprowadzanie szybkich i umiejętnych operacji otwartego rynku. Minimalna rentowność bonów pieniężnych to stopa referencyjna NBP (na dziś dzień stopa ta wynosi 0,1%).
Wykres 2. Stopy procentowe w Polsce w latach 1998 - 2020
Wtórny obrót bonami odbywa się na rynku OTC. Jest to rynek, w którym obrót instrumentami odbywa się bez pośrednictwa giełdy, między dwiema stronami, często za pośrednictwem banków. Bony pieniężne na tym rynku mogą być nabywane jedynie przez w/w podmioty oraz przez banki krajowe i oddziały banków zagranicznych działających na terytorium Polski.
Bony pieniężne to instrumenty, które umożliwiają utrzymanie krótkoterminowych stóp procentowych na poziomie określonym przez Radę Polityki Pieniężnej. Emisja tych papierów to operacje otwartego rynku. Operacje te to transakcje między bankiem centralnym a bankami komercyjnymi, wykonywane z inicjatywy NBP (zarówno kupno, jak i sprzedaż). Pozwalają one na utrzymanie krótkoterminowych stóp procentowych, stosunkowo jak najbliższej poziomu stopy referencyjnej NBP - utrzymanie stóp procentowych na rynku międzybankowym najbliżej pożądanej wielkości przez bank centralny. Oznacza to, że służą do regulowania wielkości pieniądza w obiegu przez wpływanie na możliwości kredytowe sektora bankowego i jego płynności. Polegają na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych oraz bonów pieniężnych emitowanych na własny rachunek przez bank centralny.
Rysunek 2. Schemat podziału operacji otwartego rynku
Zdaniem tych operacji jest równoważenie popytu i podaży środków, które banki komercyjne przetrzymują w banku centralnym. Ułatwiają w dużym stopniu zarządzanie płynnością bankom komercyjnym.
Przeprowadzane są regularnie raz w tygodniu (co piątek), najczęściej z 7-dniowym terminem zapadalności, obejmują transakcje realizowane w celu osiągnięcia założeń polityki banku. W ramach podstawowych operacji otwartego rynku NBP emituje właśnie bony pieniężne (w warunkach nadpłynności sektora bankowego).
Występują wówczas, gdy wspomniane wcześniej operacje podstawowe nie są wystarczająco skuteczne. Pojawiają się w sytuacjach nieoczekiwanych zakłóceń płynności sektora bankowego. Skonstruowane tak, by bank centralny miał możliwość jak najszybszej interwencji, dlatego na rynku występują w widocznie krótszym czasie (ich termin zapadalności przedstawiony jest w 3 kolumnie poniższej tabeli). Do nich zalicza się operacje absorbujące oraz zasilające)
Rysunek 3. Operacje otwartego rynku przeprowadzane w 2020 roku
To takie, które wymagają dłuższej interwencji banku centralnego służącej wywoływaniu długookresowych zmian płynności bankowego sektora.
Wykres 3. Operacje prowadzone przez NBP w 2019 r
Innym kryterium podziału operacji otwartego rynku jest podział ze względu na charakter transakcji. Wymienia się operacje warunkowe i bezwarunkowe.
To sytuacja, w której bank centralny kupuje (outright purchases), bądź sprzedaje (outright sales) instrumenty bez żadnych zobowiązań. Własność przenoszona jest w pełni, brak możliwości jej ponownego przeniesienia z kupującego na sprzedającego.
Są w swej strukturze nieco bardziej skomplikowane. Strona rynku, która sprzedaje papiery dłużne zobowiązana jest do ponownego ich nabycia. Termin i cena są z góry ustalone. Wyróżniamy dwa rodzaje operacji warunkowych.
Pierwszym typem są operacje typu repo (repurchase agreements), czyli tzw. porozumienia odkupu. Transakcja typu repo polega na sprzedaży instrumentów, przy jednoczesnym zobowiązaniu jego odkupu w określonym czasie w przyszłości (NBP skupuje papiery wartościowe od banków, które są zobowiązane do ich odkupienia). Analizując ekonomiczny sens tej transakcji dochodzimy do prostego wniosku. Jest to po prostu rodzaj szczególnej pożyczki, pod zastaw której są papiery wartościowe. Dzięki operacji typu repo, pobudza jest aktywność gospodarcza sektora bankowego, gdyż banki komercyjne otrzymują kapitał od banku centralnego.
Drugim typem są transakcje odwrotne, czyli reverse repo (reverse repurchase agreements). Te z kolei polegają na sprzedaży przez bank centralny instrumentów finansowych wraz z zastrzeżeniem ich ponownego odkupu w z góry wyznaczonym czasie. Jest to swoistego typu pożyczka zaciągnięta przez centralny bank w państwie w celu ograniczenia nadpłynności w sektorze bankowym. Nadpłynnością zaś nazywamy sytuację, w której bank posiada większą ilość pieniędzy niż jest to wymagane prawnie (gotówka przewyższa wartość stopy rezerwy obowiązkowej). Przez np. zwiększoną akcję kredytową banki posiadają zbyt dużą ilość gotówki (tak jest to możliwe!) – wtedy to do działania wkracza NBP stosując właśnie operacje reverse repo.
Rysunek 4. Schemat działania operacji otwartego rynku
Tabela. Średni poziom operacji otwartego rynku (bonów pieniężnych NBP i repo), swapu walutowego oraz operacji depozytowo-kredytowych w latach 2001–2019 (w mln zł)
Banki komercyjne, kupując bądź sprzedając bony pieniężne, praktycznie nie ponoszą ryzyka. Związane jest to z tym, iż drugą stroną transakcji jest NBP, które gwarantuje zwrot kapitału.
Tabela. Instrumenty NBP w latach 1990–2019
Bony pieniężne są kojarzone przede wszystkim z operacjami otwartego rynku. Operacje te pokazują nam, do czego tak naprawdę został powołany bank centralny w naszym kraju. Te na pierwszy rzut oka bardzo skomplikowane mechanizmy, są w swojej złożoności nad wyraz proste. Zrozumienie podstawowych schematów obowiązujących na rynku pieniężnym jest niebywale przydatne. Daje nam to szerszą perspektywę, możemy spojrzeć na pewne aspekty „z góry”. Świadomość tego, jak funkcjonuje system bankowy pomoże nam nie tylko w racjonalnym inwestowaniu, ale również w mądrym podejściu do pieniędzy. Dlatego zachęcam do nieustannej nauki, nieustannego rozwijania swoich zdolności.
![Już wiemy ile zapłacisz za główne waluty w 2024 roku! Znany i szanowany bank pokazał swoją prognozę dla kursów walut: euro, dolara, franka, korony i funta [USD/PLN, EUR/PLN, CHF/PLN, GBP/PLN, NOK/PLN]](https://www.fxmag.pl/images/cache/article_filter/images/articles/juz-wiemy-ile-zaplacisz-za-glowne-waluty-2024-roku-znany-i-szanowany-bank-pokazal-swoja-prognoze-dla-kursow-walut-euro-dolara-franka-korony-i-funta-usdpln-eurpln-chfpln-gbppln-nokpln.jpg)
![Trzęsienie ziemi na kursach walut: euro padło już o prawie 70 gr., frank zaliczył 60 groszowy zjazd, dolar też mocno traci [sprawdzamy kursy CHF/PLN, EUR/USD, EUR/PLN, GBP/USD, srebra, ropy, DAX, SP500]](https://www.fxmag.pl/images/cache/article_filter/images/articles/trzesienie-ziemi-na-kursach-walut-euro-padlo-juz-o-prawie-70-gr-frank-zaliczyl-60-groszowy-zjazd-dolar-tez-mocno-traci-sprawdzamy-kursy-chfpln-eurusd-eurpln-gbpusd-srebra-ropy-dax-sp500.jpg)
